نگاهي به فيلم «عصر جديد» / مسخ انسان در اسارت ماشين

مجله نوا، رضا صائمي

«عصر جديد» چارلي چاپلين نشان مي دهد كه او نه تنها يك هنرمند سينما به خصوص در كمدي بوده، بلكه بينشي از تاريخ و جامعه و انسان مدرن داشته است.

فيلم «عصر جديد» در سال 1936 ساخته شد كه در آن انسان مدرن، آن طور كه امروز فهميده مي شود، از رنج تكنولوژي و مدرنيته بي خبر بود و به نظر مي رسد چاپلين از اين فيلم براي پيش بيني رنج دنياي مدرن استفاده كرده است. و ما واقعاً نسبت به اين دوران انتقاد داريم. تحليل مهمي كه مثلاً مدرسه فرانكفورت با دنياي تجارت ارتباط دارد.

در واقع شما در اين فيلم با تبديل انسان به تكنولوژي و دنياي مكانيكي سروكار داريد، نمونه هاي نماديني كه در آنجا چسبيده به گازهاي ماشين آلات كارخانه پيدا مي شوند. اين نمايشگاه روايتي از فردي است كه در هنر مدرن غرق شده است. رويكرد ماركسيستي به تفكيك انسان مدرن به ويژه طبقه كارگر را مي توان در فرآيندها و روش هاي اقتصادي نظام سرمايه داري در اين فيلم جستجو كرد. جايي كه او به عنوان يك كارمند مجبور است هر روز پيچ و مهره ها را ببندد، آنقدر درگير كار است كه به تدريج به هويت تبديل مي شود و بخشي از همان فرآيند كاري مي شود. او خودش تبديل به ماشيني مي شود كه انگار از كارهاي شخصي خود دست كشيده و به گفته ماركوس قرباني يك نفره شده است. هر چيزي را كه شبيه پيچ است مي چرخاند و مي بندد.

روايت ديگري از اين كنترل ماشين به انسان را مي توان در تست خودكار دستگاه غذا جستجو كرد كه در آن چاپلين دوباره از ضعف انسان صحبت مي كند و در اينجا بدن او تحت كنترل فني است. جالب اينجاست كه تمام شوخي ها و جنبه هاي طنز فيلم در ساخت اين سناريوها ساخته شده است. گويي وضعيت اسفبار كارگران در سرمايه داران صنعتي و اجتماعي را با زباني طنز به تصوير مي كشد.

چهار سال طول كشيد تا «عصر جديد» با نام اصلي «جامعه» ساخته شود و به يكي از بهترين آثار چاپلين تبديل شد. بسياري از منتقدان بر اين باورند كه ايده‌هاي اصلي فيلم با واحد پول آمريكا در سال 1929 گرفته شده است. چاپلين در اين فيلم نيز مانند همه فيلم هايش نقش مسافري فقير را بازي مي كند كه بورژوازي ها را نقد مي كند.

شايد فراتر از تحليل يا انتقاد طبقاتي، چاپلين دنياي مكانيكي را در «عصر جديد» تحقير مي كند. دنيايي كه در آن ماشين آلات و فناوري فقط در خدمت دنياي سرمايه داري سودآور عمل مي كنند، جايي كه همه چيز و خود انسان در فرآيند توليد به يك شي تبديل مي شود و تنها به عنوان بخشي از سود تعريف مي شود. نزديك به يك قرن پس از اين فيلم، «نسل جديد» را مي توان به عنوان بازتابي از دنياي مدرن در نظر گرفت كه در آن فردي در تصوير جديدي از هنر گرفتار شده و همچنان در چرخ دنده هاي آن سرگردان است.

به عبارت ديگر، چاپلين در «عصر جديد» به اسارت مكانيكي انسان و فاجعه مكانيكي دست مي زند و به صورت مكانيكي از دگرديسي انسان صحبت مي كند. به هر حال، تصوير عاشقانه يا مطلوب دنياي امروز را تضعيف مي كند و واقعيت تلخ آن را روشن مي كند. «عصر جديد» را مي توان الگوي موفق دنياي خيالي دانست و فيلم نمونه اي از كمدي تاريك است. در عين حال «عصر جديد» و «ديكتاتور بزرگ» را مي‌توان فيلمي سياسي از چاپلين دانست كه در آن از قدرت و رفاهي كه ساخته شده انتقاد مي‌كنند.

صرف نظر از تأثير سياسي و اجتماعي «عصر جديد»، خود اين فيلم بر حسب ژانر، يكي از خنده دارترين فيلم هاي تاريخ سينماي جهان است كه هيچ گاه طراوت و تازگي خود را از دست نداده و هنوز هم دارد. به آن بخنديد و عاقلانه در مورد آن فكر كنيد. «دوران جديد» هنوز قديمي و پر از تعاريف تاريخي و اجتماعي نشده است. نمونه اي موفق از يك كمدي اجتماعي مهم كه در هر سن و زماني قابل مشاهده است.

اين فيلم را در Experience تماشا كنيد